Herinneringen aan Alexander Smit

Nov 01, 2024

Peter, een vriend van mij in die tijd, ─omstreeks 1991─, wist van mijn interesse in de non-dualistische leraar uit Bombay, Nisargadatta Maharaj, die ik ontdekte jaren nadat hij in 1981 overleden was. Ik had in de bibliotheek van Haarlem een boek uit de kast getrokken met de meest eenvoudige titel ´Ik Ben´. Ik sloeg het boek open, zag dat het om dialogen ging en was meteen getroffen door de weinige woorden die ik erin las. Dat boek ging in mijn tas en zou me vervolgens menigmaal diep raken. Ik werkte in een parkeergarage, had er ook nachtdiensten en veel tijd voor lezen. Het gebeurde me keer op keer dat ik een passage las die mijn geest in stille diepzinnige nachten leek op te blazen. Wat gebeurde hier? Ik las dan de woorden nogmaals om dit te begrijpen, doch via analyse kon ik de beleving van verdwijnen niet herhalen. Wel wist ik dat ik voor het leven door deze bijzondere en tevens zeer eenvoudige leermeester was getroffen.

Op een dag kwam Peter langs, een sannyasin van Osho die toen nog Bhagwan werd genoemd, en hij zei me:

"Ik heb vernomen dat in Amsterdam een leerling van Nisargadatta bijeenkomsten houdt. Er gaan ook vele sannyasins heen die me lieten weten dat de man bepaald geen onzin spreekt."

"Interessant, weet je ook zijn naam?"

"Alexander Smit."

Ik deed wat online onderzoek en had al snel het telefoonnummer van Alexander gevonden. Ik belde hem. Er werd opgenomen en er klonk een korte uiting, zonder verbale betekenis, louter ten teken dat er iemand aan de andere kant van de lijn was. Het woord was blijkbaar aan mij, ik voelde me onzeker.

"Ik heb begrepen dat er bijeenkomsten in Amsterdam zijn, mijn vrouw en ik willen graag langs komen, kan dat?"

"Ja, natuurlijk!" Dit klonk in mijn oren op een wijze die me vertelde dat ik zojuist een hele domme vraag had gesteld. Er zat een zekere irritatie in zijn stem, of verbeeldde ik me dit alleen maar? Mijn zenuwen speelden op en ik wist het niet.

"Dan komen we de eerstvolgende bijeenkomst langs. Er komt dan wel een baby mee, is dat problematisch?"

"Geen probleem."

De bijeenkomst was in Baarn, in het huis van Rama Polderman. Toen Natascha, Tamara en ik daar binnen kwamen voelde ik me ongerust, want wie in waarheid is gebaseerd doorziet al mijn valse spelletjes vanzelf in een oogopslag, dat maakte me huiverig. Tegelijkertijd was ik benieuwd of ik zou kunnen ontdekken wie Alexander was in de druk bevolkte ruimte die we betraden. Ik onderscheidde een man wiens ogen door de ruimte heen en weer leken te schieten, alsof hij geen focus kende. Dat moest hem zijn. Hij was het.

Het was dusdanig druk die avond dat in de toch grote ruimte waar Alexander zitting had geen plaats meer voor ons en een aantal andere bezoekers was. In de hal die ertoe leidde, met de deuren naar de ruimte open, namen we plaats op de grond. Op zeker moment gonsde er een enorm gelach van de mensen in de zaal onze kant op, en de aanleiding hiertoe was de mop die Alexander vertelde, welke ik hier in mijn eigen woorden weer geef.

Piet stond in Barbados in een urinoir te piesen toen naast hem een man hetzelfde kwam doen en Piet het niet kon laten even schielijk te kijken naar de piemel van zijn buurman. Daarbij zag hij op diens lid de letters W en Y getatoeëerd staan. Zijn nieuwsgierigheid dwong hem naar de betekenis van die letters te vragen. Waarop het antwoord klonk:

"Je ziet nu slechts twee letters, maar als mijn lid in ´geïrriteerde staat´ (letterlijk Alexander´s woorden) raakt, dan kun je de volledige naam van mijn vriendin lezen: Wendy."

Aha, zo zat dat dus. Het was op een andere dag, wederom in Barbados, dat Piet weer een plas moest doen, een urinoir bezocht en er andermaal een man naast hem kwam staan om dezelfde verlossing te beleven. En hoe was dit toch mogelijk; ook deze man had W en Y op de ontspannen plasser staan! Dit wekte opnieuw de nieuwsgierigheid van Piet vanzelfsprekend, waarop hij de man naast hem vroeg:

"Heet jouw vriendin wellicht Wendy?"

"Hoezo dat?"

"Ik zie twee getatoeëerde letters, en als je opgewonden wordt vormt dat een langer woord dus ik dacht…"

De man schoot in een lach en zei:

"Ja, je ziet nu twee letters, en als de opwinding toeslaat lees je: Welcome in Barbados, have a nice day."

Het was op een andere dag dat Natascha en ik nogmaals naar Baarn gingen, nu zonder Tamara en met de mogelijkheid plaats in de zaal te nemen. Natascha koos een plek vooraan, ik zocht wat meer beschutting achter in de zaal. Op zeker moment hoorde ik Natascha een vraag stellen. Ze gaf aan er moeite mee te hebben dat ze op straat veelvuldig door mannen met lustige ogen werd opgenomen.

"Daar weet ik wel wat op. Kom na deze bijeenkomst maar naar me toe" zei Alexander.

Ik kan me niet heugen of Natascha inderdaad na afloop naar Alexander toe is gegaan en een goede tip op dit gebied verkregen heeft. Wel herinner ik me dat Natascha blijkbaar iets over onze relatie had gemeld, want op zeker moment zei Alexander:

"Is je man hier aanwezig?"

"Ja."

"Waar is hij?"

Mijn beschutte plekje was hiermee ontmanteld, ik stak een hand op en hoorde Alexander zeggen:

"Jij moet meer vrouw worden, je partner moet meer man worden."

Alexander woonde in die tijd in een enorm pand aan de Prinsengracht in Amsterdam. Natascha en ik waren waren, op ons verzoek, uitgenodigd langs te komen. Ik heb bepaald geen fotografisch geheugen maar weet nog wel dat we door een vrij donkere gang gevoerd werden, naar een grote leefruimte met hoog plafond waar we onze tijd zouden voortbrengen. Een groot schilderij van Nisargadatta Maharaj trok meteen mijn aandacht. Er stonden op meerdere plekken vitrines waarin prachtige gekleurde stenen van allerlei soorten lagen uitgestald, verlicht door halogeen spotjes. Ik zag verschillende prachtige tanka´s (tanka betekent letterlijk: ding dat wordt afgerold) hangen, doeken met boeddhistische afbeeldingen. Centraal in de ruimte stond een groot beeldscherm; niet zelden refereerde Alexander tijdens bijeenkomsten aan films die hij gezien had.

We kregen thee of koffie en voerden een gesprek waarvan mij weinig is bij gebleven. Op zeker moment zei Alexander tegen mij:

"Jij doet me sterk aan Godfried Bomans denken."

Ik was verrast, en zeker ook wel wat vereerd. Ik hield als kind niet van lezen, maar toen ik op de MAVO het boekje Pieter Bas te lezen kreeg, vond ik hier zowaar plezier in en ik zou vervolgens vele boeken van Bomans aanschaffen. Ook had ik een schrift aangelegd waarin ik schreef, vaak als een klein epigoontje van mijn humorvolle held. Ik suggereerde dat Alexander wellicht om die reden bij mijn verschijning aan de auteur had gedacht. Voegde hier aan toe dat Bomans op 2 maart jarig was, mijn verjaardag valt op de 9de van diezelfde maand, dus onze sterrenbeelden, Pisces, komen overeen.

Op zeker moment nam Alexander plaats op een licht verhoogd plateau en pakte de sarod op. De sarod is een fretloos snaarinstrument met vier melodie-snaren, twee ritmische snaren en enige akkoord-snaren. Daar komen dan nog 18 zogenaamde resonantie-snaren bij. Ik zag dat Alexander het instrument aan het stemmen was en zei:

"Het moet een hele klus zijn de sarod van snaren te voorzien en goed op toon te krijgen."

Herinner me dat Alexander niets zei, mij met een prachtige glimlach aankeek, waarop ik de ervaring deelachtig werd van iemand die zojuist iets knap stoms had uitgebracht.

De relatie met Natascha verliep niet naar wens en op een dag was ons conflict dusdanig opgelaaid dat ze met Tamara naar Amsterdam ging om Alexander te ontmoeten. Dit voelde niet goed. Het was geen geheim dat Alexander niet vies was van intieme ontmoetingen in den vleze met vrouwelijke leerlingen, en Natascha´s schoonheid was hem vanzelfsprekend ook niet ontgaan. Toen Natascha was teruggekeerd in Haarlem, onze emoties weer wat tot rust waren gekomen, zei ze me, met zekere verontwaardiging, dat Alexander haar tijdens een wandeling door Amsterdam had gevraagd hand in hand rond te gaan. Ze had dit verzoek geweigerd.

Voelde ook ik verontwaardiging? Dat weet ik niet meer, maar wel nam dit verslag me weer in voor Natascha, die zo haar trouw aan mij had gedemonstreerd. Ik kan me niet herinneren dat ik Alexanders intimiteit met vrouwen ooit heb veroordeeld; als de vrouwen in kwestie dit zelf ook wilden dan zag ik geen bezwaar. En van manipulaties door Alexander heb ik nooit iets gehoord, ook al kan gedacht worden dat manipulatie sowieso plaats vindt binnen de ongelijkwaardige relatie van leraar en leerling. Er ging een gezegde rond: ´Kijk uit voor Alexander Smit, die houdt van iedereen!´

Natascha en ik gingen uit elkaar, ik kon een kamertje krijgen in de personeelsflat van de Cruquiushoeve, waar ik werkzaam was. Ik ging door een flinke crisis heen en besloot op een dag, na een goed aantal alcoholische drankjes te hebben ingenomen, Alexander te bellen met de telefoon die beneden in de openbare ruimte met muntjes aan de praat was te krijgen. Ik zei:

"Ik ben aan mijn eind Alexander, voel enorme urgentie het Absolute te realiseren, wat kan ik doen?"

Alexander hoorde wel dat ik goed in de piepzak zat en gaf me, als altijd, een response dat me het gevoel gaf gehoord te worden. Hij zei me iets als:

"Draag zorg voor de dagelijkse dingen, je werk, je relaties, je gezondheid en doe alles met volledige aandacht, dan komt het met het Absolute wel in orde."

De verjaardag van Alexander, 21 oktober, was aangebroken en ik was uitgenodigd. Ik woonde nog altijd in de personeelsflat en had werkelijk nog geen idee gehad wat cadeau te doen aan iemand die in feite nergens meer om verlegen zat. Toen dacht ik aan de sarod en wist het. Ik had twee cassettebandjes met luitmuziek van Johann Sebastian Bach, vertolkt door maestro Julian Bream. Ik wikkelde deze tezamen in een wit velletje A-4 papier, benutte drie stukjes plakband om het geheel strak gesloten te houden, en reisde in de avond af naar Prinsengracht 993s. Hoezeer ik me ook ongemakkelijk kon voelen in grotere gezelschappen, in ervoer bij binnenkomst een geweldig goede sfeer. Vrienden van Alexander vormden een orkestje en speelden Indiase muziek.

Een van Alexander´s leerlingen, die zich in het dagelijks leven bezig hield met de kunst van het goochelen, had hem een potje met ik meen vitaminepillen gegeven. We stonden met een groepje mensen in de keuken toen de goochelaar aan Alexander vroeg of hij al wat van de pillen had genomen, want deze waren, beweerde hij, echt heel erg goed. Op dit punt ging Alexander hier niet op in, en nu zag ik mijn kans rijk Alexander´s aandacht te verkrijgen om hem mijn presentje te overhandigen. Hij nam notie van mij en pakte het pakketje aan. Voor hij het opende bracht hij mij een namasté door zijn handpalmen voor zijn voorhoofd tegen elkaar te plaatsen. Nu opende hij het cadeau, zag wat er in het papiertje verborgen had gezeten en zei:

"Wat een prachtig geschenk! Beter dan wat die goochelaar me heeft gegeven!"

Het was ook in de keuken dat het onderwerp ´erotische magazines en porno´ ter sprake kwam, een gebied dat met grote regelmaat mijn aandacht kreeg. Alexander´s inbreng op dat punt klonk recht door zee, iets in de strekking van:

"Wat heb je aan surrogaten, ga liever neuken."

10.

Op een dag bezocht ik Alexander in mijn eentje. Ik was nerveus als altijd als ik zijn directheid overwoog. Alexander was in de keuken, waarschijnlijk om koffie te bereiden, toen ik zag dat één van de tanka´s omhoog was gerold en daar vastgebonden, zodat er een prachtige zwart-wit foto van een donkere dame met blote borsten zichtbaar was. Was hij vergeten de tanka voor mijn komst weer af te rollen? Of had hij in deze eenvoudig niets te verbergen? Keek hij ook plaatjes van naakte dames of was dit een product van de fotograaf die hij ook was? Ik heb er niet naar gevraagd die dag, zag wel op een later tijdstip dat de tanka weer propertjes was afgerold.

11.

Op 20 juni 1998, 49 jaar slechts, overleed Alexander. Hij heeft, voor wie hem niet hebben meegemaakt, veel nagelaten dat een kennismaking met deze bijzondere leraar alsnog mogelijk maakt. Hieronder deel ik verschillende links die toegang tot veel daarvan bieden. Ik eindig dit bericht met drie video opnamen van een bijeenkomst die Alexander hield in Baarn, waarin Amrito (Jan Foudraine) ook een grote rol speelt.